Historia Głogowa: Fort Gwiaździsty, to perła architektury fortecznej

W pobliżu Powiatowego Urzędu Pracy, przy końcu ulicy Piaskowej zaczyna się teren, który administrują prywatne firmy. Warto wybrać się tam w celu obejrzenia pozostałości zarówno samego fortu jak i pozostałych obiektów pogarnizonowych.

Do wnętrza fortu prowadzi oryginalna droga wyłożona granitowym brukiem. Idąc nią początkowo miniemy z lewej strony dwupiętrowy budynek komendantury Szpitala Wojskowego (Sternlazarett), wybudowany pod koniec XIX wieku. W głębi, po prawej stronie zobaczymy natomiast jedyny zachowany do dziś dwukondygnacyjny budynek dawnych koszar. Idąc dalej wybrukowaną drogą dojdziemy do placu, otoczonego pięknymi skazamatowanymi magazynami i koszarami.

Obecnie na jednej z tamtejszych ścian, po lewej stronie, znajdziemy odrestaurowaną płytę poświęconą pamięci francuskiego gubernatora i komendanta twierdzy - barona Rheinwalda, zmarłego i pochowanego na terenie fortu w 1810 roku.

To założenie obronne pierwotnie nosiło nazwę Szańca Gwiaździstego (Stern Schanze). Wynikało to z wyglądu: jego ramiona skierowane były we wszystkich kierunkach, co tworzyło kształt gwiazdy. Szaniec powstał w okresie wojen śląskich - wtedy to po zdobyciu miasta przez wojska pruskie w 1741 roku rozpoczęła się modernizacja przestarzałej głogowskiej twierdzy. Plan przebudowy przygotował zwolennik budowy fortów i szańców na przedpolach miast - Gerhard Cornelius Walrave. Pod jego budowę znaleziono miejsce na wschód od umocnień twierdzy w pobliżu rzeki Odry. Wówczas znajdował się tam magazyn prowiantu, otoczony wałem ziemnym.

Budowa fortu trwała dwa lata i nadała szańcowi charakter bastionowy. Po zakończeniu prac w miejscu dawnego magazynu powstała okrągła kazamata, mogąca pomieścić ok. 200 żołnierzy. Połączono ją z masywną strażnicą, a całość z miastem poprzez ukrytą drogę, którą z kolei wzmocniono blokhauzami. W samym szańcu, podobnie jak w twierdzy, wybudowane zostały tunele kontrminowe. W następnych latach zarówno Prusacy jak i Francuzi; głównie ze względów finansowych; nie unowocześniali samego szańca. Ograniczyli się wyłącznie do wymagających tego drobnych napraw i remontów.

Poważna przebudowa nastąpiła dopiero około 1830 roku, a było to spowodowane dostosowaniem założeń obronnych do ówczesnych wymogów pola walki. Wybudowany został w nim półokrągły plac broni z okalającymi go magazynami i koszarami. Od tego czasu uzyskał nazwę fortu i przetrwał w tym stanie aż do czasów likwidacji twierdzy na początku XX wieku.

Po raz ostatni fort spełnił swoje przeznaczenie jeszcze podczas walk o miasto w 1945 roku, kiedy to hitlerowcy uczynili go silnym punktem oporu. Obecnie ocalałe budowle fortyfikacyjne wykorzystane są jako magazyny. Dostępny jest dziś do zwiedzania fragment fosy okalającej niegdyś fort, a w niej m.in. kaponiera czy tunele podziemne prowadzące do jego wnętrza.
Dariusz Andrzej Czaja
Towarzystwo Ziemi Głogowskiej
fot. TZG