Historia Głogowa: Unikatowa na skalę ogólnopolską wieża artyleryjska

Jedną z budowli świadczącej o militarnej przeszłości naszego miasta - jest unikatowa na skalę ogólnopolską ceglana wieża artyleryjska (z niem. Turm Reduit) znajdująca się na cyplu Ostrowa Tumskiego u zbiegu Starej Odry i Odry. Bardziej znana jest wśród mieszkańców Głogowa jako fort Malakoff, a często też potocznie nazywa się ją "głogowskim barbakanem".

Twierdza Głogów, mimo olbrzymich strat poniesionych podczas oblężenia miasta w 1945 roku w dalszym ciągu pozostaje jednym z największych założeń obronnych fortyfikacji na Dolnym Śląskim. W Głogowie widoczne są budowle fortyfikacyjne budowane przez różne państwa europejskie: Austrię, Prusy, Rosję, Francję, a dalej Niemcy i Polskę, co stawia twierdzę głogowską jako nietypowy przykład europejskiej mnogości.

Interesującą nas wieżę artyleryjską wybudowali Prusacy w latach 1857 - 1860. Nazwano ją wówczas Turm Reduit (reduta - wieża). Ta potężna budowla posiada imponujące rozmiary: średnica wynosi w przybliżeniu 20 metrów, a wysokość około 8 metrów. W bliskim sąsiedztwie, w kierunku na wschód, znajdowała się jeszcze Reduta Wodna (Wasser Redoute), która istniała już od 1754 roku do początków XX wieku.

Fort Malakoff to budowla trzykondygnacyjna w kształcie owalnym, jej zasypana obecnie podziemna kondygnacja spełniała zadanie prochowni. Dwa pozostałe piętra służyły za stanowiska artyleryjskie - dziś dzielący je strop jest zawalony. Stanowiska artyleryjskie drugiej kondygnacji umieszczone były w specyficznych wnękach w murze. Pod oknami na drugim poziomie widać jeszcze małe prostokątne otwory, które służyły jako otwory wentylacyjne. Kondygnacja parterowa posiadała również dwie wysunięte (w kształcie tzw. kocich uszu) - kaponiery (kojce), służące do obrony wejścia, a także stanowiska dla artylerii z rykoszetowymi otworami. Grubość murów budowli sięga 4 metrów. W centralnej części wnętrza fortu znajduje się wieża o ścianach grubości 1,2 metra, która spełniała rolę klatki schodowej, umożliwiając zejście do zarówno do prochowni jak i wejście na kondygnację górną.

Główne zadanie, które wieża miała spełniać to obrona Głogowa od kierunku północnego oraz zabezpieczenie Odry przed sforsowaniem jej przez oblegającego miasto wroga. Budowla ta stanowi przykład sposobu obrony, który został stworzony przez francuskiego stratega Montalamberta w XVIII-wiecznym opracowaniu pt. La fortification perpendiculaire (Fortyfikacja prostopadła). Według ówczesnych założeń (tzw. systemu obrony rozczłonkowanej) broniący się mogli walczyć nawet w przypadku gdy konkretne obiekty zostały okrążone i odizolowane od pozostałych fortyfikacji.

Podpisanie w dniu 30 kwietnia 1902 roku umowy pomiędzy głogowskim magistratem a władzami wojskowymi spowodowało, iż znaczenie głogowskiej twierdzy zmalało. Struktura Turm Reduit nie uległa jednak większym zmianom konstrukcyjnym. W czasie I wojny światowej obiekt został nawet poważnie zmodernizowany. Wymieniono w nim uzbrojenie i doprowadzono elektryczność. W 1944 roku, kiedy Głogów rozkazem Adolfa Hitlera znów stał się twierdzą, wieża artyleryjska stała się bazą dla ciężkich dział przeciwlotniczych, a w dalszym etapie działań wojennych również szpitalem polowym dla jednostek niemieckich.

Mimo pęknięć w strukturze obiektu, zawaleniu podłogi pierwszego poziomu oraz śladów po pociskach artyleryjskich, budowli udało się przetrwać oblężenie Festung Glogau w 1945 roku. Obecnie jednak ten naoczny świadek militarnych dziejów naszego miasta z każdym rokiem niszczeje. Często, szczególnie w chłodniejszych okresach służy za schronienie dla bezdomnych.

W połowie 2018 roku wieża została wpisana do rejestru zabytków.
Dariusz Andrzej Czaja
Towarzystwo Ziemi Głogowskiej
fot. TZG