Głogów na antycznej mapie Ptolemeusza?

Fragment Europy Środkowej na XV-w. kopii mapy Ptolemeusza.

Żyjący w antyku matematyk, astronom oraz geograf Ptolemeusz Klaudiusz (ur. ok. 100r. – zm. 168r.) działał w Aleksandrii, wchodzącej wówczas w skład imperium rzymskiego. Ptolemeusz traktował geografię jako naukę przedstawiania Ziemi przy pomocy rysunku. Jednym z jego wielkich dzieł było Geōgraphikḗ hyphḗgēsis zawierające matematyczne zasady konstruowania map, spis nazw geograficznych (z których około 6500 było zaopatrzonych we współrzędne geograficzne), oraz mapę świata (gdzie zaznaczył około 8000 miejscowości). Dzieło to nie było wolne od błędów, była to jednak pierwsza próba stworzenia możliwie dokładnej mapy znanego wówczas świata. Całość składało się z ośmiu ksiąg, do których dołączono 26 map.

W Księdze II opisującej m.in. ziemie od Dunaju aż po Morze Bałtyckie (Ocean Sarmacki) autor ukazał interesujące nas antyczne krainy: Germanię i Sarmację Europejską. Tam też należy upatrywać wzmianki dotyczącej naszego miasta.

Kilkanaście lat temu grupa ekspertów od kartografii na Uniwersytecie Technicznym w Berlinie, stworzyła mapę Europy Środkowej sprzed 2 tysięcy lat na podstawie mapy Ptolemeusza. Początkowo Głogów utożsamiany był z osadą Lugidunum, aby z czasem część badaczy dopasowała do nadodrzańskiej osady określenie Budorigum. Dokładniejsze badania łączą jednak dziś tę pierwszą łacińską nazwę z Krosnem Odrzańskim, a drugą najprawdopodobniej z Wrocławiem. Natomiast osadzie w okolicy dzisiejszego Głogowa przypisuje się obecnie nazwę Buritunum. Rzekę Odrę identyfikuje się określeniami Suevus lub Oviadoua. Ptolemeusz wymienił obie te rzeki, z których najprawdopodobniej pierwsza może być Odrą.

Obok szlaków lądowych, rzeki w II wieku na terenach Germanii i Sarmacji były najważniejszymi szlakami, na których rozwijał się handel i transport towarów. Stąd też nie brakuje opinii, że już w antyku mogły istnieć porty rzeczne pomiędzy Buritunum (Głogów) a Lugidunum (Krosno Odrzańskie) oraz Colancorum (Kostrzyn nad Odrą).

Wraz z Głogowem, do ważniejszych osad na opisywanych terenach, zalicza się obecnie Wolin (Bunitum), Gniezno (Limis Lucus), Kalisz (Calisia), Konin (Setidava), Kraków (Carrodunum), Zgorzelec (Stragona), oraz wspomniane już wcześniej Kostrzyn nad Odrą (Colancorum), Krosno Odrzańskie (Lugidunum) i Wrocław (Budorigum). Powyższy wykaz miast/osad zidentyfikowali naukowcy na podstawie mapy Ptolemeusza z lat 142-147.

Co ciekawe, Ptolemeusz nigdy nie dokonywał własnoręcznie pomiarów geodezyjnych na terenach dzisiejszej Polski. Korzystał z danych kupców rzymskich, konsultował również mapy wojskowe, używane przez legiony rzymskie. Według badaczy to właśnie geodeci i mierniczy armii rzymskiej dotarli ze swoimi badaniami aż do Doliny Wisły.

Dariusz Andrzej Czaja