Osadnicze tradycje Białołęki

Białołęka (niem. Weissholz) - wieś położona w Pradolinie Głogowskiej, 7 km na wschód od Głogowa. Nazwa pochodzi prawdopodobnie od licznie rosnących tu niegdyś brzóz. Archeologiczne pozostałości świadczą o wczesnej tradycji osadniczej. W obrębie wsi zlokalizowano stanowiska z epoki żelaza, fragmenty osady z młodszej epoki kamienia (4500-1900 lat p.n.e.) oraz osad wczesnośredniowiecznych.

Białołęka założona została jako typowa owalnica, ze wspólnym pastwiskiem w środku wsi. Teren ten obfituje w żyzne czarne mady. W czasach nowożytnych Białołęka była główną rolniczą miejscowością w tej okolicy. W czasie reformacji większość mieszkańców przeszła na luteranizm. W 1625 r. wybudowano dla nich niewielki kościół, który spłonął osiem lat później. W styczniu 1654 r. przejęła go cesarska "komisja redukcyjna", jednak ze względu na niewielką liczbę katolików z czasem opustoszał. Luteranie uczęszczali na mszę do kościoła w Szlichtyngowej. Po zajęciu Śląska przez Prusy oddano im zamkniętą świątynię i po remoncie w maju 1756 r. wznowiono nabożeństwa. Według spisów około 1765 r., wieś liczyła 46 budynków i 262 mieszkańców. Oprócz siedziby właścicieli i kościoła z plebanią, istniał folwark, szkoła, karczma oraz wiatrak.

W okresie międzywojennym były tu siedziby parafii ewangelicko-augsburskiej, urzędu stanu cywilnego, urzędu pocztowego, posterunku policji i domu pogrzebowego. Działała szkoła ludowa, dwie restauracje z hotelikami, wiejski dom towarowy, izba porodowa, areszt, magazyn wojskowy oraz zakłady usługowe. W 1939 r. Białołęka liczyła 320 mieszkańców.

Po II wojnie św. nastąpiła wymiana ludności niemieckiej na polską (pozostała jedna autochtonka Hilda Zych). W ramach akcji "Wisła" do Białołęki skierowano kilka rodzin ukraińskich i łemkowskich. Z inicjatywy Zofii Radwan rozpoczęła działalność szkoła podstawowa. W 1946 r. powstała jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej. Według dokumentów z 1950 r. w Białołęce działały: administracja Państwowych Nieruchomości Ziemskich (później Państwowych Gospodarstw Rolnych), mleczarnia spółdzielcza, posterunek Milicji Obywatelskiej oraz Urząd Pocztowo-Telekomunikacyjny. Siedzibę znalazły tu również Gminny Ośrodek Kultury i biblioteka.

Na listę zabytków wpisany jest kościół parafialny p.w. Matki Bożej Bolesnej, z przyległym do niego cmentarzem z XVIII w. Kościół został wybudowany w 1840 r., w stylu klasycystycznym, na bazie wcześniejszych świątyń znajdujących się w tym miejscu. Otoczony jest murem z renesansową bramą z 1625 r., w który wkomponowano zabytkowe, nagrobne płyty.

Na wspomnianej liście znajduje się też zespół pałacowy z XIX w. wraz z parkiem. Renesansowy pałac został gruntownie przebudowany w I poł. XIX w. w stylu eklektycznym. Obecnie zaadaptowany na mieszkania.
RED
źródło: glogow.pl, polska-org.pl, J. Taras, W. Najgebauer